Granica bólu

1. Mit agresji 7
Teorie mają wpływ na rzeczywistość 10
Freudowski „popęd agresji” 12
„Popęd nienawiści i niszczenia” 14
Agresja u Darwina: „instynkty społeczne” zamiast „popędu agresji” 16
Konrad Lorenz i Tak zwane zło 19
Komu i do czego służy „popęd agresji”? 21
Eksperyment Milgrama: skutki błędnej interpretacji 24
Popęd agresji umarł – lecz agresja żyje 27
Nowe podejście do problemu agresji 28

2. Główne motywacje ludzkiego działania 31
Podstawowe potrzeby człowieka 32
Odkrycie układu motywacji 35
Agresja niesprowokowana „nie opłaca” się 37
Zaufanie i akceptacja społeczna jako „cel popędu” 39
Sprawiedliwość jako fundamentalna motywacja człowieka 43
Czy to już „era powszechnego humanitaryzmu”? 45
Niesprawiedliwość – naruszenie granicy bólu 46

3. Granica bólu: o neurobiologicznej strukturze przemocy 49
Koniec mitu agresji 50
O pojęciu agresji i przemocy 53
Metody neurobiologicznego badania agresji 55
Ból jako bodziec wyzwalający agresję 56
Skanowanie agresji 59
Jak działa „układ agresji” ludzkiego mózgu 61
Agresja w obronie innych i współczucie 66
Odrzucenie boli i wyzwala agresję 67
Agresja jako wspomaganie układu motywacyjnego 70
Agresja konstruktywna i destruktywna – funkcja komunikacyjna agresji 72
„Zdrowa” agresja 74
Zasada granicy bólu 75
Ubóstwo a przemoc 77
Przemoc domowa 78
Znaczenie granicy bólu dla indywidualnej gotowości do agresji 79
Wzorce przywiązania a gotowość do agresji 80
Mężczyźni: agresywna płeć? 83
Agresywność a testosteron – wzajemna zależność 88
Agresja w „niewłaściwym” miejscu i w „niewłaściwym” czasie: zjawisko przeniesienia i odroczenia 90
Neurobiologiczna pamięć agresji 92
Agresja, której nikt nie rozumie: po co nam „zaklinacze agresji”? 94
Przyczyny agresji dzieci i młodzieży 96
Dzieci uczą się przez naśladowanie: znaczenie środków masowego przekazu 101
Szał zabijania w szkołach 103
Osobowość antyspołeczna i psychopatia 110
Formy patologicznego zachowania antyspołecznego: agresja „zimna” i „gorąca” 111
Zmiany neurobiologiczne u osób z psychopatycznym zaburzeniem osobowości 116
Nikt nie rodzi się psychopatą 117
Same geny nie wystarczą: czynnik dziedziczności a przemoc 123
Znaczenie odżywiania 125
Alkohol a przemoc 129
Znaczenie wychowania 130
Po co nam agresja? 134
Agresja jako sygnał 136

4. Bieda, nierówność i przemoc: społeczeństwa ludzkie na granicy bólu 138
Czynniki wpływające na nasilenie przemocy w danym kraju 139
Wpływ nierówności ekonomicznej na zdrowie i wykształcenie 142
Od jaskrawej nierówności do rozkładu społeczeństwa 143
Rola zaufania w przeciwdziałaniu agresji 145
Czynniki wpływające na zaufanie społeczne 147
Sprawiedliwość społeczna: o socjologicznej koncepcji uznania 149

5. W poszukiwaniu źródeł albo: człowiek przed rewolucją i po rewolucji neolitycznej 153
Australopithecus: ogniwo między człowiekiem a małpą 154
Nasi przodkowie: myśliwi czy zwierzyna łowna? 158
Demoniczne samce: ci źli mężczyźni 160
Biotop australopiteka 161
Homo rudolfensis: na scenę wkraczają wytwórcy narzędzi 165
Warunki do polowania na większą skalę: ogień i broń myśliwska 166
Ewolucyjna recepta ludzi na sukces: więź, współpraca, inteligencja 168
Szympansy – agresywny gatunek? 169
Homo sapiens na scenie ewolucji 173
Jak żyli przedcywilizacyjni łowcy-zbieracze? 175
Nikt nie głoduje, jeśli nie głodują wszyscy 176
Łowcy i zbieracze na celowniku neuroekonomistów 178
Rodzicielka cywilizacji: „Żyzny Półksiężyc” 181
Exodus albo koniec Żyznego Półksiężyca 186
Koniec egalitarnego życia 187
Niedobór zasobów, powstanie własności, pojawienie się zasady opłacalności 189
O czym mówią nam bliskowschodnie mity o raju? 190
Dwie strony procesu cywilizacyjnego 194
Przemoc jako skutek procesu cywilizacyjnego 198

6. Hamowanie dynamiki agresji: powstanie systemów moralnych, religii i prawa 201
Badanie moralności 202
Empatia jako „kamień węgielny” moralności (Karol Darwin) 203
O celu moralności 204
Neurobiologia moralności: reakcja intuicyjna i ocena intelektualna 205
Wolna wola – czy ludzie są moralnie odpowiedzialni za swoje czyny 207
Gdy nie jest możliwa „właściwa” decyzja: dylematy moralne 210
Utrata niewinności moralnej 214
Stresory cywilizacyjne a instynkty społeczne 217
Szczególny system moralny: religia 219
Wierzący i bezbożnicy w laboratorium psychologa 220
Religia jako „system łączący” 221
Moralność: druga strona medalu 222
Moralne przyzwolenie dla świętoszków 223
Świętoszek w laboratorium psychologa 225
Skrucha czyni człowieka „dobrym” 228
„My” i „oni”: systemy moralne jako przyczyna przemocy 231
Grupa własna – grupa obca 233
Kryzys w łonie grupy własnej i jego rozwiązanie: wyznaczenie grupy obcej 235

7. O konieczności ograniczenia przemocy i agresji 237
O istocie agresji 238
Agresja codzienna 241
Perspektywa polityczna 245
Perspektywa międzynarodowa 248
„Rewolucja neolityczna na skalę globalną”? 249

Podziękowanie 252
Przypisy 253
Bibliografia 328
Indeks 380
O autorze 402